A eco-arquitectura da man dunha muller

Nestes tempos complexos e difíciles de abordar, como consecuencia do cambio climático, da escaseza de fontes de enerxía e da preocupación polo medioambiente, as chamadas construcións bioclimáticas deberían ser o camiño a seguir. Recuperar o saber ancestral e adaptalo para o futuro. Salima Naji é un exemplo disto. No pasado mes de xaneiro, Lola Varela publicou este artigo no xornal NÓS Diario para visibilizar a mulleres valiosas.

Salima Naji: a eco-arquitectura e o saber ancestral

                                                                                  Lola Varela

Podemos inspirarnos no pasado para crear as vivendas que respondan ás necesidades do noso futuro?. Esta é a teima na que a arquitecta e antropóloga marroquina (con formación tamén en Belas Artes) Salima Naji está debruzada desde hai máis de 20 anos. Formada en Francia, regresou ao seu país natal onde se sinte moito máis útil para dar a coñecer e poñer en valor o patrimonio propio que, como consecuencia da subordinación sufrida no período colonial (1912-1956), quedou asimilado a algo primitivo e menosprezado. Desa época, ven o antagonismo entre “beldi” (tradicional) e “asri” (moderno) ou a coñecida oposición medina indíxena/vila europea. Arestora, o traballo de Naji promove no país unha corrente favorable á cultura das construcións bioclimáticas, valorizando e modernizando a arquitectura tradicional.

Co gallo da Conferencia Mundial sobre o Cambio Climático, celebrada en Marrakech no 2016, realizouse o filme Eco-construction dans le sud du Maroc coa colaboración de Salima, que puxo o foco sobre esas construcións colectivas en adobe tan suxerentes como os “Ksar” ou as “Kasbah”, poboacións fortificadas, ou os “Agadir”, celeiros colectivos, todas elas acaídas para afrontar os efectos causados polo cambio climático. Porque no futuro, ademais de asegurar o benestar da veciñanza, as construcións deberán ter en conta o impacto ambiental no tocante aos recursos empregados, o custo enerxético, a emisión de gases con efecto invernadoiro, a duración das obras, os residuos xerados e a posibilidade de reutilización.

Este desafío global, resulta aínda máis urxente nas áreas de climas áridos e altas temperaturas, como xa apuntou o arquitecto exipcio Hassan Fathi (1900-1989), chamado o arquitecto das persoas pobres. Sen dúbida un dos pais da arquitectura sostible e vernácula, recuperou antigas técnicas de construción realizadas con materiais da zona para poñelas ao servizo dunha arquitectura moderna. Fathi, decatouse das propiedades do adobe, as arxilas e as areassecadas ao sol e mesturadas con palla, como material construtivo asequible e barato. A mestura destes materiais proporcionaba, ademais, un excelente illante térmico que resultaba moi eficaz no deserto para se protexer dos grandes contrastes de temperatura entre o día e a noite.

Neste marco atopase o traballo que Salima Naji realiza en Marrocos coa colaboración de institucións nacionais e locais e co apoio financeiro de organismos internacionais, para difundir esta nova cultura das construcións bioclimáticas a través do rescate de tecnoloxías do pasado e saberes que aínda persisten nas comunidades locais.

Particular interese ten a aplicación destes principios innovadores en obras de interese social como: centros de saúde, casas de maternidade, bibliotecas, escolas, locais culturais…, para ofrecer á poboación espazos públicos de maior calidade e máis saudables ao substituír o aire acondicionado por elementos como os captadores, reguladores ou saídas de aire tendo en conta os ventos dominantes e as correntes, as celosías para suavizar a luz ou a colocación de fontes de auga nas paredes ou no chan que refrescan o ambiente.

Todas as obras realizadas por Salima Marrocos adiante, teñen os seguintes elementos en común: fan uso de materiais locais que precisan dos coñecementos dos artesáns e o uso do cemento está reducido ao mínimo; rescatan formas arquitectónicas tradicionais que permiten crear espazos saudables e agradables, onde diminúe moito o consumo enerxético; as obras realízanse coa participación de traballadores locais que aportan os seus saberes coa perspectiva de crear cadeas produtivas de construción ecolóxica e formar una nova xeración de artesáns que contribúa a fixar poboación.

Recoñecida por prestixiosos premios relacionados coa arquitectura sostible, podemos achegarnos ao traballo de Salima Naji a través das súas publicacións: Art e architectures berbères du Maroc, Greniers collectifs de l´Atlas ou Architectures du bien commun: Pour une éthique de la préservation, entre outras. E ademais no seu sitio web https://salimanaji.com con abundante información e fermosísimas fotografías.

Podedes ler este artigo na versión orixinal do xornal premendo no título Salima Naji: a eco-arquitectura e o saber ancestral

E para saber máis desta valiosa muller, visitade o blog Mulleres na historia e Historias de mulleres no artigo Eco-arquitecta e antropóloga marroquí

                                                                

Ellas hicieron Historia

Un material moi atractivo e interesante para achegar a nenas e nenos o nome e unha imaxe de mulleres vencelladas ao mundo da ciencia e da innovación, entre elas: Hypatia, Sophie Germain, Ada Byron, Hedy Lamarr e Margarita Salas.

Son fichas para colorear editadas por Unidad de Igualdad de la Secretaría General Técnica del Ministerio de Ciencia, Innovación y Universidades.

Podedes descargar aquí esta publicación Ellas hicieron Historia

104817_ellashacenhistoria_colorear_digital1Descarga

Maruja Mallo, unha galega das “Sinsombrero”

Maruja Mallo, artista da Xeración do 27 e das “Sinsombrero”, foi nomeada no pasado mes de decembro, por unanimidade, cos votos de todos os partidos políticos do concello, Filla Adoptiva de Madrid a título póstumo. O seu nome pasa a engrosar unha lista cunha vintena de membros na que só figura unha muller, e non por méritos propios: a filla do ditador Francisco Franco.

Maruja Mallo é unha figura clave da primeira metade do S XX español: non só pola súa relevancia artística, formando parte dos grupos renovadores da arte e da Xeración do 27, senon tamén por participar nos movementos de emancipación feminina e conquistar logros reservados, na súa maioría, ao territorio masculino.

As “Sinsombrero” foron mulleres da mesma Xeración do 27 cun gran compromiso co seu tempo e coa realidade política e social . Como os seus coetáneos varóns, Luis Cernuda, García Lorca, Jorge Guillén, Vicente Aleixandre, Alberti, Buñuel ou Dalí participaron de forma activa na vida cultural e nos acontecementos que caracterizaron o S XX español aínda que a elas non se lles otorgou a categoría de suxeito político, nin o lugar que lles corresponde na historia por dereito propio.

Este ano “Tutti confetti” dedica o calendario do ano 2023 a estas mulleres, as “Sinsombrero”: Concha Méndez, Ernestina de Champourcín, Josefina de la Torre, Marga Gil Röesset, Margarita Manso, Mª Teresa León, María Zambrano, Maruja Mallo, Rosa chacel, Luisa Carnés e Ángeles Santo. Todas elas escritoras, pintoras, escultoras, filósofas, actrices… de gran valía ás que temos que facerlle xustiza e recuperalas para o noso saber colectivo.

Premendo aquí podedes acceder a este calendario e a outros tamén de interese para visibilizar mulleres valiosas Calendarios 2023

Remata o calendario das “Sinsombrero” cunha imaxe moi interesante para reflexionar sobre a importancia que en determinados tempos, culturas ou relixións se deu, e aínda se da, a cubrir a cabeza das mulleres.

Para saber máis da importancia destas mulleres, o Ministerio de Educación y Formación Profesional a través do Portal de recursos educativos Leer.es achéganos información de gran calidade nos seguintes apartados: Proyecto educativo, Vida y obra, Materiales audiovisuales, Espacios web e Aplicación interactiva. Salientar os tres documentais interesantísimos de RTVE: Sin ellas la historia no está completa, Ocultas e impecables e El exilio.

Premendo aquí podedes acceder a estes recursos Las Sinsombrero

Calendarios de Mulleres 2023

 

Cada ano varios calendarios están adicados á visibilización de mulleres importantes e pouco coñecidas, esquecidas e/ou mesmo borradas da historia.

Este ano 2023 atopamos coma sempre o calendario “Tempo de mulleres, mulleres no tempo” esta vez sobre mulleres Artistas Visuais, do Sindicato de traballadoras e traballadores do ensino galego STEG; o do “Museo Massó“, arredor das mulleres do mar e o traballo na terra; o de “Past Women“, sobre as mulleres no pasado; o calendario que destaca a 12 artistas, poetas, dramaturgas, … da xeneración do 27, as chamadas “As sen chapeu“, de “Tutti Confetti”; e outros máis.

Pódense ver e descargar no blogue “Mulleres na Historia e Historia de Mulleres“, na seguinte ligazón mulleresehistoria.

Dous proxectos que pretenden visibilizar as achegas das mulleres

1. “HISTORIA DAS MULLERES” DO CONCELLO DE PONTEVEDRA

Un proxecto do Concello está a contribuír ao coñecemento e difusión da historia das mulleres do concello de Pontevedra.

Pódese acceder ás biografías neste enlace.

Formando parte dese proxecto hai un mapa  un no que se recolle a pegada presente na cidade de mulleres que aparecen en esculturas ou paneis informativos ou que dan nome a parques, rúas, murais,… O mapa complétase con 20 textos breves que recollen parte da historia de once mulleres ademais de dar información sobre murais, roteiros e acontecementos de represión.

 

2) “365 DÍAS- 365 MULLERES” DA DEPUTACIÓN DE PONTEVEDRA

A Deputación de Pontevedra para visibilizar a pegada que deixaron as mulleres ao longo da historia, as súas achegas no avance da sociedade actual, puxo en marcha este proxecto.

Tenta facer visibles as súas achegas, importantes para o desenvolvemento cultural, científico, literario, económico, musical,… Hai unha proposta para cada día do ano: pioneiras do feminismo, escritoras, investigadoras, xornalistas, filósofas, cineastas, deportistas,…

Hai unha edición de calendario do período 2021-2022 e outra do 2022-2023. Ambas poden consultarse neste enlace.

E posible un feminismo islámico?

Tomando como referencia o último libro do profesor e escritor Waleed Saleh Feminismo e islam. Una ecuación imposible, Lola Varela reflexiona no seguinte artigo publicado en NÓS Diario o 13/10/2022 sobre a dificultade de conciliar as relixións monoteistas, como é o caso, cos dereitos das mulleres.

Fronte a posicións que defenden un femisimo islámico como o da escritora Fatima Mernissi, outras persoas como Waleed Saleh defenden que non é posible acadar a igualdade de homes e mulleres, quer en dereitos quer en oprtunidades, dentro do Islam.

É posible un feminismo islámico?

                                                                                  Lola Varela

Os países de maioría musulmá constitúen a Organización para a Cooperación Islámica, son 57 e teñen a súa propia Declaración dos Dereitos Humanos no Islam (1990), xa que non aceptan a Declaración Universal dos Dereitos Humanos, redactada por Nacións Unidas en 1948. Na primeira cláusula sinala que toda a humanidade somos servos de Deus, excluíndo deste xeito ás persoas non crentes e, como considera a Sharia ou Lei islámica como fonte principal, con respecto á situación da muller atopamos unha diminución de dereitos, a prol da superioridade dos varóns: o home é o cabeza de familia, responsable da economía; pode ter ata catro esposas, ás que pode repudiar ou divorciarse delas en calquera intre, quedando coa tutela dos fillos ao cumprir os dous anos e das fillas, aos sete; eles herdan o dobre que as mulleres e o seu testemuño ten dupla validez que o delas….Uns países aplican estas normas máis que outros; entre os que introduciron algúns avances está Túnez, onde se permite o aborto antes de que o feto teña 24 semanas, sen necesidade de xustificar a decisión, ou Marrocos coas reformas realizadas na “Mudawana” ou Código de familia (2004), que recoñece a corresponsabilidade na familia, o dereito da muller á tutela das crianzas ou a idade de 18 anos para contraer matrimonio.

Do estudo dos textos do Corán e da Sunna (os “hadices” ou ensinanzas do Profeta Mahoma), o escritor Whaleed Saleh pretende demostrar na súa última obra que feminismo e islam están en planos distintos e son incompatibles, pois considera que aquel ven sendo unha fe, unha crenza, mentres que o feminismo é un movemento civil laico e emancipador das mulleres. Así, en Feminismo e islam. Una ecuación imposible (2022), Saleh impugna o denominado feminismo islámico, pon de manifesto o xeito en que a influencia do Corán nas leis dificulta a construción de sociedades igualitarias, revela a misoxinia dalgunhas “fetuas” (ditames legais) e advirte dos perigos que carrexa o relativismo cultural.

Orixinario de Iraq, Saleh (1951) é doutor en Estudios Árabes e Islámicos e grande coñecedor do islam político. Docente no seu país ata o ano 1978, en que por razóns políticas tivo que se exiliar, exerceu logo en Marrocos e desde 1984 traballa na Universidad Autónoma e reside en Madrid. Entre os seus libros, compre salientar Librepensamiento e Islam (2016), onde defende separar a relixión da creación literaria e artística.

En Europa non atopamos moitos homes feministas como Saleh, pero no mundo árabe-musulmán houbo e hainos que denuncian as condiciónsde vida das mulleres, as leis discriminatorias  e o menoscabo dos seus dereitos, malia ser considerados quintacolumnistas, apóstatas ou renegados: desde o exipcio QasimAmin, que no 1899 escribíu La liberación de la mujer egipcia, ao iraquí Al Zahawi e o tunesino Tahar Haddad, entre outros.    

Desde a revolución islámica de Irán (1979) e a chegada ao poder dos Hermanos Musulmanes en Exipto, todo comezou a mudar e a vestimenta da muller é un indicador relevante da perda dos seus dereitos. Antes de  1979, as mulleres de países árabes e musulmáns xuntaban as súas reclamacións coas mulleres de todo o mundo, fora do marco da fe, como as libanesas Hind Nawfa e Anissa Najjar ou a palestina May Ziade. Esta tendencia continuou con activistas como Nawal Saadawi en Exipto e Wassyla Tamzali en Alxeria e na actualidade coas escritoras Najat el Hachmi, Mimunt Hamido ou Zoubida Boughaba.

O termo “Feminismo islámico” foi empregado por vez primeira nos anos 90 por parte dalgunhas investigadoras iranianas na revista Zanan (Mujeres) de Teherán. Segundo algúns analistas, este movemento xurde por varias razóns: a escolarización feminina e o desenvolvemento cultural en moitos países musulmáns, o medre das correntes islamistas, o desexo de marxinar a grupos radicais como Al Qaeda ou os talibáns e a intención dalgúns gobernos de sumarse na aparencia á modernidade. Xustifican a súa existencia no nome da interculturalidade, da pluralidade, do relativismo cultural e apoian a idea de que as costumes e as tradicións hai que respectalas. Ata onde?

Se queredes ler o artigo na versión orixinal no xornal preme aquí É posible un feminismo islámico?

                                         

Loitando contra a invisibilización

Unha publicación: “XEAS: Mulleres que estudan a Terra”, dá voz a doce xeólogas de épocas diferentes.

A Comisión “Mujeres y Geología” da Sociedade Xeolóxica de España (SGE), a
“Asociación de Servicios de Geología y Minería Iberoamericanos” (ASGMI) e a “Federación
Europea de Geológos” (EFG) fixeron posible esta interesante publicación.

Auditoría e xénero

As discriminacións cara ás mulleres están presenten en todos os ámbitos. Velaí o seguinte artigo de Lola Varela , publicado en NÓS Diario estes días, sobre as mulleres auditoras, baseado na tese de doutoramento da pontevedresa Susana Escaloni. Mentres non exista unha verdadeira educación para a igualdade seguiremos reivindicando os mesmos dereitos e oportunidades para toda a sociedade.

AUDITORÍA E XÉNERO

                                                                                     Lola Varela

Coñecín hai uns días unha interesante e moi documentada tese de doutoramento, realizada na Escola Internacional de Doutoramento da Universidade de Vigo, titulada Análisis de la actividad auditora con perspectiva de género.A súa autora Susana Escaloni leuna no mes de xuño na Casa das Campás en Pontevedra, obtendo a máxima cualificación.

É unha investigación do sector da auditoría con perspectiva de xénero cun dobre obxectivo, analizar e visibilizar a situación laboral da muller neste ámbito en España, así como analizar a incidencia do sexo na determinación dos honorarios de auditoría e na persistencia dunha situación laboral desigual na que o problema principal céntrase na progresión ou carreira profesional das mulleres auditoras. O estudo realizouse sobre una mostra de 3.217 observacións correspondentes a sociedades non cotizadas españolas durante o período 2008 – 2015.

Unha maior presenza de mulleres auditoras nunha profesión tradicionalmente “masculina”, como é a auditoría, é un indicador do grao de avance en materia de igualdade nos países desenvolvidos, mais, ao tempo, obsérvanse importantes diferenzas no acceso a postos directivos e asociados. Esta desigualdade no sector explícase, entre outras causas, pola dificultade de mudar os estereotipos, a maternidade e as políticas de flexibilidade laboral e de conciliación, cun efecto contrario ao previsto.

En canto ao número de mulleres auditoras, España sitúase por baixo da media

tanto no que atinxe á cantidade de mulleres no sector (34%), como en representación nos postos de dirección (12%). Porén, Hungría, Polonia, Albania ou a República Checa (cunha formación máis igualitaria de homes e mulleres) están por riba cunha porcentaxe entre o 55% e o 70% de mulleres no sector, pero diminúe enormemente na alta dirección cunha media inferior ao 20%.

As socias auditoras perciben un salario significativamente menor que o dos homes, malia o dato de que as socias xeran maiores primas de honorarios.

Os trazos atribuídos ás mulleres non son os máis valorados nunha profesión ordenada por homes para homes. As mulleres que acadan o estatus de socia xeralmente deben adaptarse ás regras masculinas. Ao facelo, as mulleres contribúen ao mantemento dos estereotipos de xénero. E se adoptan comportamentos máis dominantes, tamén son criticadas e valoradas negativamente por afastarse dos comportamentos estereotipados. En consecuencia, as mulleres que rompen os “teitos de cristal” están ben adestradas e posúen habilidades superiores á media dos homes.

En España na actualidade un de cada catro auditores é muller, pero con tendencia ao equilibrio nas promocións máis xoves, xa que o colectivo de auditores presenta un perfil de idade notablemente avanzada e moi masculinizado.

Mais xunto co acceso o incorporación da muller é preciso analizar o grao de avance respecto da carreira profesional e a existencia de dificultades ou obstáculos na progresión, tales como a falta de dispoñibilidade ou dedicación a tempo completo.

Por outra banda, os estudos que analizan as diferenzas por razón de xénero no ámbito financeiro apuntan actitudes valoradas positivamente como que as mulleres realizan inversións máis conservadoras e de menor risco, así como que teñen unha maior aversión ao fraude, que son procesadoras de información máis integrais, polo que é máis probable que as mulleres empreguen datos menos obvios pero relevantes. Tamén se asocia positivamente coa calidade dos ingresos que nas xuntas directivas haxa diversidade de xénero, así como a presenza de mulleres nos postos de alta dirección.

A modo de conclusión, entre outras propostas,  Susana Escaloni insiste no compromiso das familias e das entidades auditoras para avanzar en igualdade. Nas familias  corresponsabilizándose das tarefas do fogar e dos coidados e nas entidades desterrando a cultura do presentismo, primando políticas de flexibilidade baseadas nunha avaliación global de resultados e incentivando a incorporación dos homes a estas políticas, contribuíndo á xeralización das xornadas flexibles, así como a  desfeminización das mesmas. Finalmente, unha implicación clara e decidida dos gobernos que impulsen e incentiven cambios en todos os sectores, promovendo unha educación en igualdade superadora de estereotipos.

Se queredes ver o artigo na versión orixinal en prensa, premede no título Auditoría e xénero.

“Oceánicas, pioneiras da oceanografía”

O Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC) publica  o libro Oceánicas: pioneras de la oceanografía, en acceso aberto, unha edición ilustrada e dirixida ao público xuvenil que inclúe 20 biografías de científicas mariñas de todos os tempos: dende a primeira muller que deu a volta ao mundo durante a época das grandes exploracións, ata investigadoras que a día de hoxe lideran a loita pola conservación dos océanos.

As súas historias fálannos do desenvolvemento das ciencias mariñas os últimos séculos, pero tamén das dificultades ás que se enfrentaron as mulleres —na oceanografía, na ciencia e na vida— e da loita pola igualdade de moitas xeneracións.

A nova publicación de Editorial CSIC, de descarga gratuita, enmarcase no proxecto Oceánicas, unha iniciativa do Instituto Español de Oceanografía (IEO-CSIC) cuxo obxectivo é poñer en valor o papel da muller nas ciencias mariñas, recuperar historias de pioneiras esquecidas e xerar vocacións científicas en nenas e nenos a través de referentes femininos. 

Pódese ampliar información premendo en CSIC, coñecer o proxecto aquí e descargar o libro nesta ligazón Oceánicas.

No ano 2020, o Instituto Español de Oceanografía realizou un almanaque adicando cada mes a unha muller experta en Oceanografía. O calendario pode descargarse premendo nesta ligazón Calendario.

 

Homenaxe a Anuncia Casado

O pasado 21 de agosto a asociación “Os Torgueiros” organizou unha homenaxe a Anunciación Casado Atanes, máis coñecida polo alcume de “A Pasionaria” de Viana, sendo o 86 aniversario da súa morte, e a outras vítimas do fascismo na Terra das Frieiras.

Na última parte dos actos, as persoas asistentes desprazáronse á Casa da Viúva, na Gudiña, lugar onde os historiadores e investigadores Dionísio Pereira, David Simón e Lola Varela, presentados polo recoñecido etnógrafo gudiñés José Rodríguez Cruz, participaron nunha palestra moi interesante sobre a resistencia no 36, os represaliados e represaliadas, e a violencia exercida sobre as mulleres naquel agosto de 1936 e en adiante.

Anuncia Casado foi a responsable do Partido Comunista de España na comarca de Viana. Na Segunda República fixo propaganda entre os traballadores do ferrocarril da liña A Gudiña e Vilar de Barrio. Conta a súa historia Lola Varela en “Nós Diario”; pode lerse o artigo completo na seguinte ligazón Anuncia

Para máis información premer na entrada Anuncia Casado do blogue “Mulleres na Historia e Historias de mulleres“.